Dân tộc duy nhất trên thế giới không có quốc tịch, sống lênh đênh cả đời trên biển

Trong khi quốc tịch được xem là tấm vé bước vào thế giới hiện đại, người Bajau lại tồn tại ngoài mọi ranh giới. Không hộ chiếu, không đất liền, họ sống sinh tồn và gửi phận người giữa sóng nước mênh mông suốt hàng nghìn năm.

Thông tin từ trang Aboluowang cho biết, trong một thế giới mà quốc tịch gần như là “giấy thông hành” mặc định của mỗi con người, vẫn tồn tại một cộng đồng sống ngoài mọi ranh giới lãnh thổ. Không hộ chiếu, không giấy tờ, không quê hương cố định trên đất liền, người Bajau những “du mục biển” của Đông Nam Á đã dành trọn cuộc đời mình để sinh tồn giữa đại dương bao la.

Dân tộc không quốc tịch giữa thời đại toàn cầu hóa

Trong kỷ nguyên toàn cầu hóa, quốc tịch được xem là dấu mốc nhận dạng quan trọng, gắn liền với quyền công dân, giáo dục, y tế và an sinh xã hội. Tuy nhiên, trên thế giới vẫn có những con người không mang quốc tịch của bất kỳ quốc gia nào, không hộ chiếu, không giấy tờ tùy thân và thường bị xem là “kẻ ngoài lề” của xã hội hiện đại.

Người Bajau chính là cộng đồng như vậy. Họ được xem là nhóm dân tộc duy nhất trên thế giới sống gần như hoàn toàn trên biển và không có quốc tịch, lang bạt giữa các vùng biển Đông Nam Á suốt nhiều thế hệ.

Người Bajau - những “du mục biển” của Tam giác San hô

Người Bajau sinh sống chủ yếu tại vùng biển giữa Philippines, Malaysia và Indonesia, khu vực được gọi là Tam giác San hô – một trong những vùng biển giàu đa dạng sinh học nhất hành tinh. Họ sống tách biệt với đất liền, lênh đênh trên thuyền, di chuyển theo gió mùa, dòng hải lưu và sự xuất hiện của các đàn cá.

Theo những câu chuyện được lưu truyền rộng rãi, tổ tiên của người Bajau có nguồn gốc từ Sabah (Malaysia), buộc phải rời bỏ đất liền do bất ổn chính trị hoặc thiên tai, rồi dần thích nghi với cuộc sống trên biển. Trong truyền thuyết của chính họ, tổ tiên hoặc là một vị hoàng tử bị lưu đày, hoặc là một bộ tộc bị nguyền rủa phải lang thang mãi mãi giữa đại dương.

Không có nơi cư trú lâu dài, mỗi gia đình Bajau sống trên một chiếc thuyền truyền thống gọi là lepa-lepa. Toàn bộ tài sản chỉ gói gọn trong vài dụng cụ đánh bắt cá, đồ nấu ăn và vật dụng cá nhân thiết yếu.

Khi gặp bão lớn hoặc cần sửa chữa thuyền, họ tạm thời dựng những ngôi nhà gỗ trên cọc ở vùng nước nông thường được gọi là “nhà nổi”. Tuy nhiên, những nơi trú ẩn này có thể bị bỏ lại bất cứ lúc nào. Nói một cách chính xác, số phận của người Bajau gắn liền với cuộc sống vô gia cư, trôi nổi trên biển suốt đời.

Những đặc điểm sinh lý độc nhất vô nhị

Sau hàng trăm năm sinh tồn giữa đại dương, người Bajau đã phát triển những đặc điểm sinh lý hiếm thấy. Làn da của họ sạm màu đồng do tiếp xúc lâu dài với nắng biển. Bàn chân to và bè hơn bình thường, thích nghi với việc bơi lặn liên tục.

Đặc biệt, các nghiên cứu khoa học cho thấy lá lách của người Bajau lớn hơn khoảng 50% so với người sống trên cạn, giúp họ tích trữ nhiều oxy hơn và có thể lặn sâu, lặn lâu mà không cần thiết bị hỗ trợ hiện đại. Thị lực dưới nước của họ cũng cực kỳ sắc bén, cho phép nhận diện những sinh vật nhỏ trong các rạn san hô.

Trí tuệ sinh tồn giữa đại dương

Để tồn tại, người Bajau đã xây dựng một hệ thống kỹ năng sinh tồn đáng kinh ngạc. Họ có thể lặn xuống độ sâu khoảng 30 mét chỉ với kính lặn thô sơ bằng gỗ và một cây lao. Kỹ năng này được rèn luyện từ khi còn rất nhỏ trẻ em Bajau học bơi trước cả khi biết đi.

Dựa vào tri thức hàng hải truyền đời, họ có thể dự đoán thời tiết, xác định vị trí đàn cá thông qua việc quan sát sao trời, mây, sóng và hướng bay của chim, với độ chính xác đáng kinh ngạc, đôi khi còn vượt cả thiết bị hiện đại.

Chế độ ăn của người Bajau gần như hoàn toàn dựa vào hải sản như cá, bạch tuộc, tôm hùm, hải sâm, động vật có vỏ và rong biển. Thỉnh thoảng họ lên bờ để trao đổi hải sản lấy gạo, nhưng không ít người gặp khó khăn trong tiêu hóa do không quen với thực phẩm đất liền. Thậm chí, họ còn phát triển kỹ thuật chiết xuất nước ngọt từ một số loài cá để giải quyết tình trạng khan hiếm nước.

Luật lệ không thành văn trên biển

Dù không có luật pháp theo nghĩa hiện đại, người Bajau vẫn duy trì một hệ thống quy tắc cộng đồng chặt chẽ. Các gia đình thường tập hợp thành những hạm đội nhỏ gồm 5 -10 thuyền, có quan hệ huyết thống hoặc hôn nhân. Mỗi hạm đội có một người lớn tuổi, giàu kinh nghiệm làm thủ lĩnh.

Hải sản đánh bắt được chủ yếu chia sẻ trong nội bộ, đặc biệt ưu tiên người già và trẻ nhỏ. Để duy trì sự đa dạng di truyền, các cuộc hôn nhân thường được sắp xếp giữa những hạm đội khác nhau, lễ cưới được tổ chức ngay trên biển khi con cái đến tuổi trưởng thành.

Trôi nổi giữa “thiên đường” và khủng hoảng hiện đại

Văn hóa, tín ngưỡng và bản sắc của người Bajau gắn chặt với đại dương. Trong nhiều thế kỷ, họ xem biển cả là không gian chung, không biên giới. Tuy nhiên, sau thế chiến II, khi các quốc gia Đông Nam Á phân định lại lãnh hải, người Bajau bỗng nhiên bị coi là người nhập cư bất hợp pháp.

Malaysia, Philippines và Indonesia đều dè dặt trong việc cấp quốc tịch, bởi điều này kéo theo trách nhiệm về giáo dục, y tế và phúc lợi xã hội. Hiện ước tính có khoảng 1 triệu người Bajau, nhưng chưa đến 10% trong số đó có quốc tịch hợp pháp.

Không giấy tờ đồng nghĩa với việc không thể đi học, làm việc hay khám chữa bệnh một cách chính thức. Khi buộc phải cập bến vì bão tố hay bệnh tật, nhiều người Bajau bị bắt giữ hoặc trục xuất.

Tương lai nào cho người du mục biển?

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu khiến mực nước biển dâng cao, người Bajau đang đứng trước ngã rẽ sinh tồn. Việc quay về hoàn toàn với lối sống truyền thống là điều khó khả thi, nhưng sự đồng hóa cực đoan cũng có thể khiến bản sắc của họ biến mất.

Con đường trung dung vừa bảo tồn mối liên hệ thiêng liêng với biển cả, vừa đảm bảo các quyền công dân cơ bản có lẽ là hy vọng mong manh nhưng cần thiết. Với tư cách là những người ngoài cuộc, điều duy nhất chúng ta có thể làm là tôn trọng lựa chọn của họ và thấu hiểu rằng thế giới này luôn tồn tại những cách sống khác biệt.