Rộ dịch vụ, cửa hàng cho người cao tuổi: Thị trường tiêu dùng mới của người Việt

Sự gia tăng nhanh của nhóm dân số U60+ đang tạo ra những thay đổi đáng kể trong nhu cầu tiêu dùng, kéo theo sự xuất hiện của hàng loạt dịch vụ và thương hiệu mới với tốc độ chưa từng thấy. Xu hướng này phản ánh nhu cầu được sống khỏe, sống tiện nghi và chủ động hơn của thế hệ lớn tuổi ngày nay.

Nếu năm 2014 cả nước mới có khoảng 9,5 triệu người cao tuổi thì đến nay con số này đã tăng lên 16,5 triệu, phản ánh tốc độ già hóa dân số diễn ra nhanh hơn dự báo. Chỉ trong hơn một thập niên tới, Việt Nam được dự báo sẽ bước vào giai đoạn “xã hội già hóa” hoàn chỉnh.

Cùng với sự thay đổi nhân khẩu học này, một thị trường mới đang hình thành rõ nét: nền “kinh tế bạc” – hệ sinh thái sản phẩm và dịch vụ dành riêng cho người cao tuổi, từ y tế lão khoa, chăm sóc điều dưỡng, nhà ở thích nghi, du lịch an toàn, thực phẩm chức năng cho đến các công nghệ hỗ trợ nâng cao chất lượng sống.

Mô hình cửa hàng dành cho người già tăng tốc

Lâu nay thị trường bán lẻ tại Việt Nam có nhiều mô hình chuyên biệt phục vụ trẻ sơ sinh, mẹ và bé thì những năm gần đây, sự xuất hiện ngày càng dày đặc của các cửa hàng, siêu thị và không gian bán lẻ hướng tới người cao tuổi đang trở thành một trong những nét nổi bật của thị trường bán lẻ trong nước.

Thực tế ở Việt Nam, những mô hình kinh doanh chuyên phục vụ cho người cao tuổi không hoàn toàn mới nhưng đến nay đang tăng tốc trong bối cảnh quy mô dân số già tăng nhanh và thói quen tiêu dùng của nhóm này đang thay đổi.

Năm 2012, “Siêu thị Ông Bà” - siêu thị đầu tiên dành cho người cao tuổi Việt Nam ra mắt tại Hà Nội. Siêu thị này cung cấp hàng trăm mặt hàng phong phú, đa dạng tập trung vào các nhóm hàng: công nghệ, thực phẩm, thiết bị y tế, thời trang... nhập khẩu từ Mỹ, Nga, Hàn Quốc và hàng Việt Nam chất lượng cao. Ngoài ra, “Siêu thị Ông Bà” còn cung cấp các dịch vụ như tư vấn, chăm sóc sức khỏe, du lịch… cho người cao tuổi.

Tuy nhiên, ở giai đoạn này, việc tiếp cận thị trường người cao tuổi của các mô hình siêu thị chuyên biệt tại Việt Nam vẫn gặp nhiều hạn chế. Dù được thiết kế để phục vụ nhóm khách lớn tuổi, phần lớn doanh nghiệp lại phải hướng chiến lược tiếp thị vào người trẻ - những người có xu hướng mua quà cho cha mẹ như một cách bày tỏ sự quan tâm. Điều này khiến mô hình chưa thực sự chạm tới đúng đối tượng tiêu dùng cốt lõi.

Chỉ vài năm gần đây, cục diện bắt đầu thay đổi khi người cao tuổi “trẻ hóa” trong hành vi và thói quen tiêu dùng. Khả năng tiếp cận công nghệ, sử dụng thiết bị số và tự chủ trong quyết định mua sắm của họ tăng lên đáng kể, kéo theo nhu cầu trực tiếp tìm kiếm sản phẩm và dịch vụ phù hợp cũng tăng mạnh hơn bao giờ hết.

Giữa năm 2024, lần đầu tiên tại TP. HCM có siêu thị dành cho người cao tuổi. Khác với các loại hình siêu thị dành cho tất cả mọi người, siêu thị dành cho người cao tuổi Genki Plaza là khu phức hợp gồm khu ẩm thực, khu bán lẻ thực phẩm chức năng, nông sản sạch, các dụng cụ, thiết bị hỗ trợ luyện tập, sinh hoạt cho người cao tuổi.

Tại Hà Nội, xu hướng phát triển các cửa hàng và không gian mua sắm dành riêng cho người cao tuổi cũng đang trở nên ngày càng rõ rệt. Từ những mô hình nhỏ lẻ ban đầu, nhiều doanh nghiệp đã đầu tư mở các điểm bán chuyên biệt với thiết kế thân thiện hơn: lối đi rộng, biển hiệu dễ nhìn, khu tư vấn sức khỏe và trải nghiệm sản phẩm.

Song song với đó, các cửa hàng thời trang dành cho người lớn tuổi, cửa hàng thực phẩm bổ sung, thiết bị hỗ trợ vận động, sản phẩm chăm sóc sức khỏe hay dụng cụ luyện tập trị liệu cũng xuất hiện ngày một nhiều, tạo nên một mạng lưới dịch vụ đáp ứng trọn vẹn hơn nhu cầu tiêu dùng của nhóm khách này.

Ngoài ra, cùng với sự phát triển của các cửa hàng dành cho người cao tuổi, nhiều viện dưỡng lão tư nhân cũng mọc lên nhanh chóng để đáp ứng nhu cầu chăm sóc – an dưỡng – điều dưỡng của người già.

Với chi phí hàng tháng dao động từ 7.000.000 đến 20.000.000 đồng tùy loại hình dịch vụ, những viện dưỡng lão này không chỉ cung cấp ăn ở và sinh hoạt cơ bản mà còn có dịch vụ y tế – điều dưỡng, phục hồi chức năng, hỗ trợ chăm sóc người cao tuổi sau bệnh hoặc tai biến, thậm chí có nơi có các chương trình sinh hoạt cộng đồng, văn hoá, giúp người già không chỉ được chăm lo sức khỏe mà còn có cơ hội giao lưu, duy trì đời sống tinh thần. Qua đó, họ dần trở thành lựa chọn thiết thực cho các gia đình muốn gửi gắm người thân cao tuổi một cách chuyên nghiệp, chu đáo.

Cơ hội vàng cho nền kinh tế bạc

Việc hàng loạt sản phẩm và dịch vụ hướng đến người cao tuổi xuất hiện trong thời gian gần đây cho thấy một sự chuyển dịch quan trọng trong cấu trúc tiêu dùng của xã hội Việt Nam. Khi dân số già đi nhanh, một thị trường mới đang hình thành rõ nét: thị trường dành cho người cao tuổi hay còn gọi là “nền kinh tế bạc”.

Sự thay đổi trong quan niệm về tuổi già cũng góp phần thúc đẩy xu hướng này. Người cao tuổi ngày nay không chỉ mong sống lâu mà còn muốn sống khỏe, sống chủ động. Ba chuyển đổi lớn từ chữa bệnh sang phòng bệnh, từ thụ động sang chủ động và từ gánh nặng y tế sang nguồn lực xã hội đã mở rộng phạm vi của kinh tế bạc vượt xa nhóm dịch vụ chăm sóc sức khỏe truyền thống. Thị trường này giờ bao gồm cả nhà ở thông minh, du lịch thân thiện, giáo dục – văn hóa, sản phẩm hỗ trợ thể chất lẫn tinh thần, giúp người cao tuổi duy trì chất lượng sống và tiếp tục đóng góp cho cộng đồng.

Từ góc độ cung – cầu, Báo cáo Nghiên cứu Thị trường sản phẩm và dịch vụ chăm sóc người cao tuổi tại Việt Nam do VCCI và UNFPA thực hiện năm 2021 chỉ ra rằng đây là lĩnh vực có tiềm năng rất lớn nhưng mức đáp ứng thực tế lại còn hạn chế. Ba nhu cầu nổi bật nhất gồm vận động – thể thao, các cơ sở y tế chất lượng và chế độ dinh dưỡng phù hợp. Tuy nhiên, khảo sát cho thấy có sự chênh lệch đáng kể giữa nhu cầu và khả năng cung ứng: dù 7 – 8/10 người có nhu cầu vận động, chỉ khoảng 29% cho biết địa phương có dịch vụ phù hợp; mạng lưới y tế chuyên biệt cho người cao tuổi mới chỉ được 14% người khảo sát biết đến; còn thị trường thực phẩm chức năng thì phong phú nhưng thiếu kiểm soát chất lượng.

Chính khoảng trống này mở ra “mảnh đất màu mỡ” để doanh nghiệp đầu tư bài bản vào các sản phẩm và dịch vụ chuyên sâu cho người cao tuổi. Thay vì chỉ dừng ở các dịch vụ chăm sóc sức khỏe truyền thống, hệ sinh thái kinh tế bạc đang mở rộng sang nhiều mô hình mới phù hợp với xu hướng già hóa năng động.

Ở lĩnh vực chăm sóc sức khỏe, thị trường không chỉ dừng lại ở phòng khám lão khoa hay dịch vụ điều dưỡng tại nhà mà đang dần xuất hiện các mô hình quản lý sức khỏe chủ động như gói theo dõi chỉ số sinh học từ xa, khám định kỳ theo “bộ giải pháp cá nhân hóa” hay thiết bị hỗ trợ sinh hoạt thông minh dành riêng cho người lớn tuổi.

Trong lĩnh vực bất động sản, bên cạnh viện dưỡng lão truyền thống, các mô hình “senior living” – khu căn hộ dịch vụ có y tế kèm theo hay khu nghỉ dưỡng dài hạn cho người cao tuổi bắt đầu được quan tâm. Đây là mô hình đã nở rộ tại Nhật Bản và Thái Lan, nơi người cao tuổi có thể sống độc lập nhưng vẫn được hỗ trợ 24/7 khi cần thiết.

Du lịch cũng đang chứng kiến sự tăng trưởng nhờ các tour “du lịch chậm”, chú trọng trải nghiệm nhẹ nhàng, an toàn, có nhân viên y tế hoặc hướng dẫn viên chuyên biệt đồng hành.

Trong khi đó, ngành thực phẩm chứng kiến nhu cầu lớn về các sản phẩm dinh dưỡng có thành phần thiết kế theo nhóm tuổi và tình trạng sức khỏe: thực phẩm mềm, sản phẩm bổ sung canxi – collagen – omega 3 đạt chuẩn, hay bữa ăn chế biến sẵn nhưng đảm bảo tiêu chuẩn y khoa.

Ngay cả ngành tài chính cũng đứng trước cơ hội định hình lại nhiều sản phẩm. Các gói bảo hiểm sức khỏe cao niên, dịch vụ quản lý tài sản, quỹ tiết kiệm dành cho tuổi già, hay tư vấn lập kế hoạch tài chính cuối đời… ngày càng được chú ý khi nhóm người tiêu dùng này có thu nhập ổn định, ít rủi ro thất nghiệp và mức độ độc lập cao.

Những mô hình trên cho thấy kinh tế bạc không chỉ là “dịch vụ chăm sóc người già” mà đang trở thành một ngành công nghiệp đa tầng, đòi hỏi doanh nghiệp nghiên cứu sâu hành vi, hiểu rõ nhu cầu và thiết kế hệ sinh thái phục vụ trọn vẹn một giai đoạn cuộc sống – giai đoạn mà người cao tuổi mong muốn sống chủ động, khỏe mạnh và có giá trị.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy tiềm năng của kinh tế bạc là hoàn toàn khả thi. Tại Trung Quốc, chính phủ khuyến khích doanh nghiệp phát triển các mô hình chăm sóc y tế, dịch vụ viện dưỡng lão và sản phẩm dành cho người già, giúp các ngành liên quan tăng trưởng mạnh. Nhật Bản cũng triển khai hàng loạt chính sách thúc đẩy thị trường này: từ phát triển robot hỗ trợ người cao tuổi, mở rộng dịch vụ chăm sóc, đến kéo dài tuổi nghỉ hưu và tận dụng nguồn nhân lực lớn tuổi trong vai trò cố vấn.

Trong bối cảnh già hóa dân số diễn ra nhanh chóng, kinh tế bạc không chỉ là xu hướng tất yếu mà còn là cơ hội lớn để doanh nghiệp Việt Nam định hình những mô hình kinh doanh mới, đáp ứng nhu cầu xã hội và đóng góp vào tăng trưởng bền vững.