Giữ gìn văn hóa Việt từ câu chuyện về gốm

Khi những câu chuyện văn hóa được kể bằng gốm, không ồn ào nhưng bền bỉ, gốm không chỉ là di sản, mà còn là nhịp cầu nối giữa lịch sử và hiện tại, giữa truyền thống và tương lai - nơi văn hóa Việt tiếp tục được gìn giữ, lan tỏa trong hình hài rất đỗi mộc mạc: đất và lửa.

Gốm - một trong những loại hình thủ công lâu đời nhất của người Việt đang đứng trước một câu hỏi lớn: làm thế nào để không chỉ tồn tại, mà còn tiếp tục kể câu chuyện văn hóa và lịch sử của dân tộc trong bối cảnh đương đại? Với nhiều người làm nghề, câu trả lời không nằm ở việc chạy theo thị hiếu ngắn hạn, mà ở khát vọng đưa chiều sâu văn hóa Việt “nhập thân” vào từng thớ đất, từng lớp men và từng không gian gốm.

Gốm - ký ức văn hóa được lưu giữ trong đất và lửa

Từ hàng nghìn năm trước, gốm đã hiện diện trong đời sống người Việt như một phần không thể tách rời: từ bát ăn cơm, ấm pha trà, đến đồ thờ tự, tượng pháp. Mỗi sản phẩm gốm là kết quả của quá trình lao động bền bỉ, nơi đất, nước và lửa hòa quyện với bàn tay và tâm thức con người. Bởi vậy, gốm không chỉ là vật dụng, mà còn là ký ức văn hóa, phản chiếu đời sống tinh thần, tín ngưỡng và thẩm mỹ của từng thời kỳ lịch sử.

Làng gốm Bát Tràng (Hà Nội) chính là một minh chứng sinh động cho sự bền bỉ ấy. Trải qua năm tháng, gốm Bát Tràng không ngừng biến đổi để thích ứng với thời đại, nhưng vẫn giữ được bản sắc riêng, khó trộn lẫn. Trong mỗi lớp men, người ta có thể đọc được dấu ấn của lịch sử, của đời sống làng xã, của những giá trị văn hóa được tích lũy qua nhiều thế hệ.

Dấu mốc từ một không gian gốm đương đại

Từ ký ức văn hóa được lưu giữ trong đất và lửa, gốm hôm nay đang tìm cách bước ra khỏi không gian làng nghề để hiện diện rõ nét hơn trong đời sống đương đại.

Một trong những dấu mốc đáng chú ý cho hành trình ấy là lễ ra mắt cửa hàng Không gian Gốm Bát Tràng diễn ra ngày 27/12 tại số 322 Lý Thường Kiệt, phường Diên Hồng, TP.HCM. Đây là cửa hàng thứ 10 trong hệ thống Không gian Gốm Bát Tràng trên cả nước.

Sự kiện không được tổ chức như một buổi khai trương thuần túy, mà mang dáng dấp của một sinh hoạt văn hóa, nơi các nhà nghiên cứu, nghệ nhân và người yêu gốm cùng gặp gỡ, đối thoại về mối liên hệ giữa gốm, trà và chiều sâu tinh thần Việt.

Cũng tại đây, không gian An Thổ Túc - dự án chuyên về trà cụ và tôn tượng thuần Việt lần đầu tiên ra mắt tại TP.HCM, góp phần mở rộng cách tiếp cận gốm như một chỉnh thể văn hóa, gắn với tín ngưỡng và nhịp sống truyền thống.

Theo ông Vũ Đình Mạnh - Chủ tịch Tập đoàn Inogroup, Nhà sáng lập Không gian Gốm Bát Tràng và An Thổ Túc, sau hơn 13 năm bền bỉ xây dựng chuỗi không gian gốm, việc ra mắt cửa hàng mới tại TP.HCM mang ý nghĩa định hình rõ nét hơn cho con đường mà đơn vị theo đuổi.

“Chúng tôi không muốn dừng lại ở việc trưng bày và bán sản phẩm. Điều hướng tới là tạo ra một không gian nghệ thuật gốm, tôn tượng và văn hóa trà Việt, nơi người xem có thể cảm nhận chiều sâu văn hóa và lịch sử thông qua trải nghiệm trực tiếp”, ông Mạnh chia sẻ.

Không gian mới được thiết kế theo cấu trúc trải nghiệm nhiều lớp. Không gian trà đóng vai trò như một “chất dẫn”, kết nối người thưởng lãm với các tác phẩm gốm xung quanh; không gian tượng pháp Việt phản ánh nỗ lực đưa các giá trị tín ngưỡng, lịch sử vào chất liệu gốm; trong khi không gian nghệ thuật gốm trưng bày các tác phẩm kích thước lớn, mang họa tiết và biểu tượng văn hóa Việt Nam.

Đáng chú ý, nhiều bộ trà cụ tại đây từng được sử dụng trong các tiệc trà cấp Nhà nước, trong đó có những dịp tiếp đón lãnh đạo quốc tế.

Chia sẻ tại buổi lễ, nghệ nhân văn hóa ẩm thực trà Nguyễn Cao Sơn - nhà sáng lập thương hiệu Cao Sơn Trà, cho rằng việc hình thành những không gian gốm - trà mang bản sắc Việt có ý nghĩa đặc biệt trong bối cảnh đời sống hiện đại.

“Khi người Việt được tiếp cận gốm và trà trong một không gian văn hóa đúng nghĩa, sự kết nối với truyền thống sẽ diễn ra tự nhiên hơn, không cần đến những diễn giải nặng tính giáo điều”, ông Sơn nói.

Tại buổi ra mắt nghệ nhân Nguyễn Cao Sơn cũng khiến khách trà mở mang kiến thức cũng như thưởng thức những loại trà đặc biệt.

Ở góc nhìn nghiên cứu, ông Trịnh Quang Dũng - tác giả cuốn Văn minh trà Việt đánh giá cao hướng đi này, khi gốm Việt được đặt lại vào thị trường nội địa bằng chính giá trị văn hóa của mình.

Theo ông, gốm Việt ngày nay đã có bước tiến dài về chất đất, nước men và kỹ thuật, nhưng điều làm nên sức sống bền bỉ vẫn là “cái hồn” - hồn của đất, của lịch sử và của đời sống tinh thần người Việt được gửi gắm trong từng tác phẩm.

Gốm Việt chinh phục thị trường bằng “cái hồn”

Trong bối cảnh thị trường gốm sứ ngày càng đa dạng, sự cạnh tranh không chỉ nằm ở mẫu mã hay giá thành, mà ở câu chuyện văn hóa được kể phía sau mỗi sản phẩm.

Theo ông Trịnh Quang Dũng, chính “cái hồn” là yếu tố giúp gốm Việt giữ được bản sắc và khả năng chinh phục người thưởng lãm.

“Gốm Việt không cần phô trương. Sự mộc mạc, trầm tĩnh và chiều sâu văn hóa chính là giá trị riêng có. Khi người làm gốm ý thức rõ điều đó, mỗi sản phẩm sẽ trở thành một câu chuyện, chứ không chỉ là một món đồ”, ông nhận định.

Đưa văn hóa và lịch sử vào gốm không phải là con đường ngắn. Đó là hành trình đòi hỏi sự kiên nhẫn, hiểu biết và lòng tin vào giá trị bền vững. Từ những không gian gốm được xây dựng như các điểm hẹn văn hóa, đến từng tác phẩm được tạo tác bằng sự trân trọng với đất và lửa, gốm Việt đang từng bước tìm lại vị thế của mình trong đời sống hôm nay.

“Khi những câu chuyện văn hóa được kể bằng gốm, không ồn ào nhưng bền bỉ, gốm không chỉ là di sản của quá khứ, mà còn trở thành nhịp cầu nối giữa lịch sử và hiện tại, giữa truyền thống và tương lai - nơi văn hóa Việt tiếp tục được gìn giữ và lan tỏa trong hình hài rất đỗi mộc mạc: đất và lửa”, ông Vũ Đình Mạnh tự hào.