Quảng cáo sai sự thật trên sàn TMĐT: Người tiêu dùng gánh hậu quả

Thời gian gần đây, quảng cáo sai sự thật trên các nền tảng thương mại điện tử (TMĐT), đặc biệt với nhóm sản phẩm thực phẩm chức năng, sữa bột trẻ em, mỹ phẩm đang diễn ra phổ biến.

Theo VAFF, có tới 80% quảng cáo online về thực phẩm chức năng bị nhận định là sai sự thật hoặc gây hiểu lầm. Chính phủ cũng đã phát hiện nhiều vụ gian lận thương mại và vi phạm trên các sàn như Shopee, Lazada, TikTok Shop ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe người tiêu dùng và uy tín thị trường.

Quy định pháp luật và trách nhiệm pháp lý khi quảng cáo trên sàn TMĐT

Luật Quảng cáo 2012 và Nghị định 38/2021/NĐ-CP quy định: Mọi quảng cáo không chính xác, gây hiểu nhầm đối với người tiêu dùng đều bị nghiêm cấm. Phạt hành chính dao động từ 50 – 70 triệu đồng cho quảng cáo sai công dụng, thành phần; nặng hơn có thể chuyển hình sự nếu gây hậu quả lớn đến sức khỏe hoặc bị xử theo Điều 197, 198 Bộ luật Hình sự.

Luật quảng cáo cũng quy định, KOL sở hữu từ 500.000 người theo dõi trở lên và tham gia quảng cáo sản phẩm phải chứng minh họ trực tiếp sử dụng sản phẩm hoặc có minh chứng thực tế. Nếu quảng cáo sai, nhà sản xuất chịu trách nhiệm chính và KOL sẽ bị xử lý nếu vi phạm cam kết về nội dung quảng cáo trung thực.

Theo quy định, từ tháng 6/2025 các nền tảng TMĐT bắt buộc lưu trữ dữ liệu livestream ba năm, làm bằng chứng xử lý sai phạm khi cần thiết. KOL hoặc người bán chịu trách nhiệm nội dung từng livestream, sàn nếu không kiểm soát đủ sẽ bị xử lý hành chính.

Rủi ro thực tế, ảnh hưởng doanh nghiệp và người tiêu dùng

Người tiêu dùng trẻ, người mắc bệnh mãn tính, phụ nữ mang thai - những nhóm dễ bị “mồi chài” bởi quảng cáo “thần dược”, lời quảng cáo chữa bệnh, tăng cân giảm mỡ, cải thiện da... Những quảng cáo này thường không có cơ sở chuyên môn, gây mất tiền và ảnh hưởng sức khỏe.

Mới đây, vào cuối tháng 3 năm 2025, Bộ Công an đã phát hiện một đường dây sản xuất sữa bột giả quy mô lớn với gần 600 loại, nhắm vào nhóm đối tượng dễ bị tổn thương như trẻ em, phụ nữ mang thai và người bệnh. Vụ bê bối đã gây chấn động dư luận, đặc biệt là khi một số mặt hàng như Cilonmum - đã được nhiều người nổi tiếng quảng cáo. Khi bị phanh phui, truyền thông phản ánh rầm rộ, người tiêu dùng bức xúc mạnh, mất niềm tin và hoang mang thị trường.

Một số KOL/influencer quảng cáo sai nội dung nhưng do nhiều người chi nhánh/tài khoản ảo, việc xử lý trở nên khó khăn. Người tiêu dùng báo cáo và nền tảng thường chỉ xử lý nội dung chứ không xử lý triệt để người bán vi phạm khiến cho rủi ro vẫn tiếp tục tồn tại, khó xử lý.

Giải pháp bảo vệ người tiêu dùng

Từ ngày 1/1/2026, Luật Quảng cáo sửa đổi 2025 có hiệu lực, mở rộng trách nhiệm với “người truyền tải quảng cáo” (influencers, KOL) và xác định rõ quảng cáo trực tuyến, yêu cầu kiểm chứng thông tin, tiết lộ rõ quyền lợi tài trợ và chịu trách nhiệm pháp lý nếu gây thiệt hại. Đồng thời, các nền tảng TMĐT sẽ phải lưu trữ livestream trong ít nhất 3 năm, chịu xử phạt nếu không kiểm soát nội dung quảng cáo. Các doanh nghiệp cũng có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 197 Bộ luật Hình sự năm 2015 nếu quảng cáo sai gây hậu quả nghiêm trọng.

Sửa đổi Luật Thương mại điện tử nhằm yêu cầu các nền tảng sàn như Shopee, Lazada, TikTok Shop kiểm soát quảng cáo và seller, xác minh danh tính người bán, cung cấp đầy đủ thông tin sản phẩm và chịu trách nhiệm liên đới nếu để quảng cáo sai tồn tại. Áp dụng công nghệ như AI, blockchain, học máy (multimodal ML) để phát hiện mẫu quảng cáo giả mạo, quảng cáo sai sự thật. Cụ thể như hệ thống FADAML có thể phát hiện quảng cáo bất động sản giả tại Việt Nam đạt độ chính xác lên tới 91.5%.

Quy định trách nhiệm của influencer, KOL, KOC: Phải chịu trách nhiệm pháp lý như người bán nếu quảng bá sai thông tin và ký hợp đồng quảng bá có ràng buộc về xác minh sản phẩm, chịu phạt nếu vi phạm.

Xây dựng kênh tiếp nhận phản ánh trực tiếp và phản hồi nhanh từ cơ quan chức năng, kết nối với hệ thống tố giác nội dung sai phạm trên các sàn TMĐT.

Tuy Luật Quảng cáo đã có những quy định xử phạt nhưng vẫn tồn tại nhiều lỗ hổng - đặc biệt trong lĩnh vực sức khỏe, thực phẩm chức năng... Để xây dựng thị trường thương mại điện tử minh bạch và bền vững, cần sự kết hợp chặt chẽ giữa luật pháp hoàn thiện, trách nhiệm của doanh nghiệp/KOL, năng lực kiểm soát nền tảng và nâng cao nhận thức người tiêu dùng để họ có khả năng phân biệt thông tin, phản ánh sai phạm và lựa chọn sản phẩm đáng tin cậy là yếu tố không thể thiếu nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.