Tìm phương án tối ưu việc trình bày văn bản Quốc ngữ Truyện Kiều

Vừa qua, tại Hà Nội, Hội Kiều học Việt Nam phối hợp cùng Hội đồng gia tộc họ Nguyễn Tiên Điền, Viện Nghiên cứu danh nhân tổ chức Tọa đàm khoa học “Tìm kiếm phương án tối ưu cho việc trình bày văn bản Quốc ngữ Truyện Kiều”. Tọa đàm có sự tham dự của nhiều học giả, nhà nghiên cứu tên tuổi cùng những người yêu mến kiệt tác của đại thi hào Nguyễn Du.

Truyện Kiều là tác phẩm truyện thơ Nôm nổi bật nhất trong văn học cổ điển Việt Nam. Việc phiên âm Truyện Kiều sang chữ Quốc ngữ đòi hỏi tuân thủ các quy tắc chính tả để đảm bảo sự chính xác. Bên cạnh đó, giúp bạn đọc dễ tiếp cận và hiểu rõ hơn nội dung của một truyện thơ dài.

Theo các nhà nghiên cứu, từ bản phiên âm đầu tiên do Trương Vĩnh Ký thực hiện và xuất bản năm 1875, đến nay đã có vô số dị bản Truyện Kiều bằng chữ Quốc ngữ được in ấn; mỗi bản lại có cách trình bày, phân đoạn, sử dụng dấu câu và ghi chú khác nhau. Sự thiếu nhất quán này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải bàn thảo, thống nhất phương pháp tối ưu - vừa tôn trọng nguyên tác, vừa phù hợp với thói quen đọc trong bối cảnh số hóa hiện nay.

Tại buổi tọa đàm, các đại biểu đã thảo luận và đưa ra nhiều vấn đề cần được nghiên cứu, làm rõ, hướng tới một chuẩn trình bày văn bản Truyện Kiều bằng chữ Quốc ngữ có tính học thuật và phổ thông cao. Có thể kể đến như quan niệm về thể thơ lục bát và quan hệ giữa câu lục và câu bát; nên quan niệm cặp lục bát là một câu thơ hoàn chỉnh, không thể tách rời hay nên tách rời câu lục và câu bát thành hai đơn vị tương đối độc lập. Nhiều bản Quốc ngữ Truyện Kiều đều viết hoa đầu câu lục và đầu câu bát, đây liệu có phải là nguyên tắc bắt buộc về chính tả hiện đại?

Thêm nữa, việc sử dụng dấu phẩy cuối câu lục và dấu chấm cuối câu bát đã khẳng định cặp lục - bát là một câu; như vậy sẽ mâu thuẫn với quan niệm câu lục và câu bát là hai đơn vị độc lập, cũng không thể giải thích với việc viết hoa đầu mỗi câu.

Chủ tịch Trung ương Hội Khoa học phát triển nguồn nhân lực - nhân tài Việt Nam Vũ Ngọc Phương cho rằng, Truyện Kiều bản thân đã mang giá trị trường tồn. Tuy nhiên thế hệ 8X, 9X ngày nay ít đọc tác phẩm này do ảnh hưởng của internet và mạng xã hội.

Theo ông Vũ Ngọc Phương, cần khẩn trương biên soạn một phiên bản Truyện Kiều mới, vừa giữ giá trị nguyên tác, vừa phù hợp với thị hiếu hiện đại, nhằm “kết nối lại” thế hệ trẻ với văn học dân tộc.

Nhà nghiên cứu Nguyễn Khắc Bảo - Phó Chủ tịch Hội Kiều học Việt Nam cho rằng, việc hiệu đính ngôn ngữ cần được đặt lên hàng đầu. PGS.TS. Nguyễn Thanh Tùng - Giảng viên Khoa Ngữ văn Trường Đại học Sư phạm Hà Nội lại đưa ra ý kiến cho rằng, quá trình chuyển thể từ chữ Nôm sang chữ Quốc ngữ không phải là dịch đơn thuần mà là một quá trình phiên âm - phiên chú phức tạp, đòi hỏi phải điều chỉnh hình thức cho phù hợp với ngữ pháp tiếng Việt hiện đại, từ đó giúp người đọc dễ tiếp cận hơn.

Trong khi đó, PGS.TS. Biện Minh Điền - Giảng viên cấp cao Trường Đại học Vinh đưa ra quan điểm, mục tiêu của một bản Truyện Kiều Quốc ngữ “tối ưu” là hướng tới số đông, nhất là học sinh, sinh viên. Vì vậy, bản này phải dễ đọc, dễ hiểu nhưng không làm mất đi phong cách học thuật và giá trị nguyên bản. “Nên kết hợp có chọn lọc giữa các bản uy tín hiện có như bản của Nguyễn Thạch Giang, Đào Duy Anh, Hội Kiều học Việt Nam” - PGS.TS. Biện Minh Điền đề xuất.

Từ góc độ quảng bá ra quốc tế, nhà nghiên cứu Trần Hữu Tài chia sẻ, thực tế nhiều du khách, kể cả người Việt trẻ, đều bất ngờ trước độ dài và tầm vóc của tác phẩm Truyện Kiều. Nhà nghiên cứu Trần Hữu Tài cho rằng, các bản dịch hiện nay thường làm mất đi chất thơ lục bát, khiến người nước ngoài hiểu lầm đây chỉ là một tiểu thuyết thông thường. “Cần có tiêu chuẩn hóa trong dịch thuật để giữ đúng hồn cốt Nguyễn Du và khai thác giá trị văn hóa - kinh tế của tác phẩm” - nhà nghiên cứu Trần Hữu Tài nhấn mạnh.

Buổi tọa đàm khép lại với nhiều đề xuất tâm huyết, cho thấy sự quan tâm lớn của giới khoa học và văn hóa đối với di sản văn học quan trọng bậc nhất của Việt Nam. Các nhà nghiên cứu đều đồng thuận việc trình bày lại Truyện Kiều không chỉ là công việc biên tập mà là một nỗ lực gìn giữ và lan tỏa giá trị văn hóa trong thời đại số. Một bản Truyện Kiều Quốc ngữ mới - chuẩn mực, dễ hiểu, hấp dẫn - đang là điều cần thiết để Nguyễn Du không chỉ sống trong sách, mà sống trong lòng độc giả hôm nay.